VỀ SÁNG TÁC TRANH GIẶC ĐỐT LÀNG TÔI
Đầu năm 1954, sau khi chỉnh huấn xong, tôi được phân công theo một đơn vị chuẩn bị tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ. Tây Bắc giàu đẹp và hùng vĩ. Nhưng mấy năm giặc ở đây, rừng núi xơ xác. Những thôn bản trù phú mọc ven đường đi, chỉ còn trơ lại những vết tro xám, những cột kèo cháy nham nhở. Lúc đó vào giữa mùa xuân, hoa đào hoa mai nở tưng bừng, cam vàng chín đỏ ối, càng làm những bản vắng người thêm ọp ẹp, tàn tạ... dân chúng vào sâu trong lán, ăn rêu đá, ăn củ nâu, củ báng.
Tôi nhớ mãi hình ảnh những bà cụ già độc nói là khóc, đêm không ngủ được, ho cả đêm, những em bé lạc bố mẹ mặt lúc nào cũng ngơ ngác hơi một tiếng động là sợ, những chị Thái tươi đẹp bị địch hiếp nằm lăn lóc trên mảnh chăn sui khóc mắt sưng húp. Một bà cụ nắm lấy tay tôi:
- Mẹ đợi các con lâu lắm rồi, sao bây giờ người cụ Hồ mới về? Rồi nức nở kể lại ngày sống cơ cực dưới gót giặc.
- Cụ Hồ không về, các con không về thì cái bản nó thưa cả người, nó chết hết mất thôi. Bộ đội đi đến đâu là sự sống tràn đến đấy. Nhân dân tấp nập quàng lấy bộ đội, cả những người từ trên núi cao cùng xuống tiếp tế cho bộ đội, các mẹ gầy guộc cũng xung phong leo hàng trăm cây số núi tải lương, tải đạn.
Ngày ngày bom napan của địch dội xuống. Chiến dịch cuồn cuộn. Óc tôi lúc nào cũng tưng bừng, hình ảnh Tây Bắc tươi đẹp, của người Tây Bắc hiền lành, của những cuộc sống bị chà đạp cơ cực. Tôi thấy tôi có nhiệm vụ phải tố cáo, những hành động dã man của giặc, kêu gọi bộ đội căm thù tiến lên đòi lại đất nước tươi đẹp Tây Bắc, đòi lại đời sống yên lành, thơ mộng của người dân Tây Bắc.
Tác phẩm Giặc đốt làng tôi - Họa sỹ Nguyễn Sáng
Sau khi chiến dịch kết thúc, tôi bắt đầu khởi công và vẽ bức Giặc đốt làng tôi, vẽ đi vẽ lại hàng chục lần. Hình ảnh những thôn bản cháy rụi, những người dân hiền lành tôi yêu như ruột thịt, hình ảnh bộ đội ta nườm nượp ngày đêm kéo đi như nước, nhảy múa trong đầu. Tôi mải miết vẽ từ sáng sớm cho đến chiều nhọ mặt người, có khi quên cả ăn. Đêm không vẽ được người bứt rứt khó chịu. Nhiều lúc tôi có ý muốn kỳ lạ, chỉ muốn mặt trời không lặn hai ba ngày liền để tôi có thể vẽ liên tục. Đêm nằm trằn trọc không ngủ được, tôi lúi húi dậy thắp đèn soi từng mặt người trên tranh. Lại nhớ những ngày Tây Bắc... Tôi thấy bất mãn với tôi. Diễn đạt chưa đúng, chưa sâu, chưa xứng đáng những lời gửi gắm của đồng bào Tây Bắc. Tôi lại xóa đi vẽ lại một anh bộ đội, tôi vẽ đi vẽ lại đến gần hai chục lần. Làm sao phải nói lên được tình cảm anh bộ đội vừa căm thù giặc vừa yêu thương đồng bào.
Bức phác thảo tôi trình bày ở phòng triển lãm năm nay chỉ nói lên một phần nào những điều tôi muốn nói: “Đất nước ta thật tươi đẹp, nhân dân ta thật đáng yêu, tôi thấy cần phải vẽ nhiều, họa nhiều để ca ngợi đất nước. Ca ngợi nhân dân ta đấu tranh giữ gìn hòa bình và thực hiện thống nhất”.