CÁI ĐẸP TRONG HỘI HỌA
Có người bảo: "Bức tranh đẹp là đã tả một người đàn bà đẹp hay một phong cảnh đẹp. Đàn bà đẹp phải có khuôn mặt tròn, miệng nhỏ xíu, cập mất đen, lông mi dầy; cảnh đẹp phải là cảnh có núi cao, sông rộng, có thác chảy, có tiều phu qua lại chiều cầu treo leo bên sườn núi ...".
Nói như vậy, bao nhiêu những hoạ phẩm không tả mỹ nhân hay sơn thủy đều là của dở. Những bức hoạ cái tầu lá rủ trên mặt nước, cảnh rực rỡ lúc ánh sáng rọi qua cây cỏ, những tranh người ta kính cẩn đặt trong các bảo tàng châu Âu, theo thuyết đó, đều có giá trị. Xét như vậy là chỉ đứng về một phương diện, phương diện đầu đề "subject". Những đầu đề, dở, hay, có hề chi. Tài năng của nhà mỹ thuật ở chỗ biết tả đầu đề. Có người lại bảo: "Bức tranh này đẹp vì nét gân guốc, già đời; tác giả đã lấy ngón tay mà hoạ". Già hay non, dùng bút, dùng dao, dùng ngón tay hay ngón chân đi nữa, cái đó có can hệ chi đến mỹ thuật. Can hệ cho mỹ thuật là ở chỗ dở, hay của bức tranh đã tả. Vương Duy khi đã viết ra quyển mỹ học về hội hoạ đã làm cho tranh Tàu, đã trải qua hơn thế kỷ nay tuy đẹp nhưng không đổi thay, biến động. Cùng khuôn, cùng khổ, mỹ nhân nào cũng giống mỹ nhân nào, những phong cảnh đều một loạt tương tự như nhau cả.
Cái đẹp thiên hình vạn trạng, không có khuôn khổ nào đặt ra cho vừa mọi vế.
Tác phẩm Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai - Họa sỹ Johannes Vermeer
Bên Âu châu, ngưoi ta cũng chuộng tả mỹ nhân. Nhưng mỹ nhân, theo óc họ, không phải cái đẹp ở Việt Nam mà ở dáng điệu, ở khuôn khổ thân hình, lắm khi ở tinh thần nhục dục. Người ta lại ưa tả những vật tầm thường, củ kỹ, những vật mà ta khinh thường, mà xã hội ghét bỏ: một đòi giầy, đặt trên chiếc ghế tàng, một cái lâu đài đồ nát, cây cỏ phủ che, một cô gái giang hồ bơ phờ, tiều tuỵ. Ngạc nhiên, ta tự hỏi: "Cái đẹp ở đâu? cái đẹp nhất ở cho nào?"
Ta còn ngạc nhiên hơn thế, nếu ta được thấy những tranh cubiste vẽ từ người tới cảnh chí, thấy rõ những hình tam giác, tứ giác; tranh "ác thú", "favourite" vẽ những mặt như băm, như hủi, mầu thuốc dữ dội, lòe loẹt như thét, nhu gầm; tranh tubiste nhìn vũ trụ, nhân vật chỉ là các thứ ống suốt dệt vải đủ các hạng tử nhỏ đến to ... Vậy thì đẹp ở đâu ? Đứng trước tạo vật, nhà hoạ sỹ nhờ hình, sắc và cảnh sắp đặt trong tranh đó diễn tả những cảm giác của mình. Tôi họa người ăn mày hay đôi guốc, tôi trông vũ trụ ra hình tròn hay hình vuông, nếu khi xem bức tranh tranh, mọi người cũng có cái cảm tưởng vui, buồn, khoái trí... mà tôi muốn tải, thì bức tranh ấy là một mỹ công giá trị rồi! Bởi tinh thần con người ta phiền phức, cho nên, cùng một cảnh, trăm người hoa sỹ có thể bầy ra trăm vẻ khác nhau. Cho nên tranh Tây, hay tranh Tầu, quan niệm về Mỹ thuật tuy xa nhau một trời một vực, mà cũng đều sản xuất ra những mỹ công tuyệt tác.
Tôi nghĩ rằng một bức tranh đẹp là đã tả được những điều cảm thấy, nên tôi tin rằng chỉ có những người giầu tình cảm mới có thể trở thành hoạ sỹ tài hoa.